Khu vực thương mại tự do của châu Phi đã bắt đầu một năm trước trong bối cảnh có nhiều tác động. Nhưng tác động của hiệp định thương mại tự do (FTA) chưa mang lại nhiều như kỳ vọng do sự xuất hiện của đại dịch Covid-19 và suy thoái kinh tế trên lục địa. Khu vực Mậu dịch tự do lục địa châu Phi (AfCFTA) kỷ niệm một năm thành lập vào ngày 1/1/2022.
Ngoại trừ Eritrea, tất cả các nước châu Phi đều tham gia ký kết hiệp định. Theo lộ trình, các bên phê chuẩn cam kết xóa bỏ thuế nhập khẩu đối với 97% hàng hóa giao dịch giữa các quốc gia châu Phi. Nhiều người hy vọng điều này sẽ làm tăng thương mại giữa các nước châu Phi, từ đó sẽ thúc đẩy sản xuất và tạo việc làm, mang lại thịnh vượng hơn và bình đẳng xã hội cho các nước trên lục địa này. Các quốc gia châu Phi hiện giao dịch thương mại quốc tế nhiều hơn với nhau. Theo Diễn đàn Kinh tế thế giới, thương mại nội châu Phi chiếm 17% xuất khẩu của châu Phi, thấp so với 59% của châu Á và 68% của châu Âu.
 |
Nhưng AfCFTA hướng tới mục tiêu lớn hơn là chỉ thúc đẩy thương mại hàng hóa - phạm vi bao gồm dịch vụ, đầu tư, quyền sở hữu trí tuệ và chính sách cạnh tranh, mặc dù các khía cạnh này vẫn đang được đàm phán. Cơ quan lục địa đặt mục tiêu đạt được những nội dung này vào năm 2064. Nhưng kể từ khi châu Phi chính thức bắt đầu giao dịch theo AfCFTA vào tháng 1/2021, các tác động thực tế của hiệp định là khá khiêm tốn. Phòng Thương mại và Công nghiệp Đức khu vực Nam Phi cho biết, sự gián đoạn của chuỗi cung ứng toàn cầu do kiểm soát Covid vào năm 2020 đã hạn chế tiềm năng của AfCFTA.
Các nhà sản xuất ở Botswana không thể cung cấp dây nịt cho ngành công nghiệp ô tô ở Nam Phi vì biên giới đã bị đóng cửa. Tuy nhiên, nhà kinh tế người Tanzania Gabriel Mwang'omda tin rằng khu vực thương mại tự do là một con đường nhiều bước ngoặt cho thương mại châu Phi. Sự rộng lớn của châu Phi khiến cho AfCFTA không thể có kết quả ngay lập tức trong vòng một năm.
Một khởi đầu khó khăn
Trong thời kỳ trước đại dịch, thương mại hàng hóa và dịch vụ của châu Phi chiếm khoảng 3% tổng kim ngạch xuất khẩu và nhập khẩu toàn cầu. Năm 2019, các nước châu Phi đã ghi nhận kim ngạch xuất khẩu là 462 tỷ USD và nhập khẩu hàng hóa là 569 tỷ USD. Con số này giảm trung bình 3% so với năm 2018. Tổ chức Thương mại thế giới (WTO) và Quỹ Tiền tệ quốc tế vào tháng 10/2020 dự báo thương mại toàn cầu đã hạ mức tăng trưởng kinh tế của châu Phi lần lượt là -8,0% và 3,0%.
Ngân hàng Thế giới cũng xác nhận điều này với -3,3% vào năm 2020. Sự sụt giảm này đã đẩy khu vực này vào cuộc suy thoái đầu tiên sau 25 năm, khiến 40 triệu người rơi vào cảnh nghèo cùng cực trên khắp lục địa và xóa bỏ tiến bộ ít nhất 5 năm trong cuộc chiến chống đói nghèo. AfCFTA bắt đầu hoạt động trong bối cảnh những dự báo kinh tế này. Các vấn đề khác cũng làm chậm lại việc tiếp nhận các cơ hội thương mại theo hiệp định.
Các công ty châu Phi, đặc biệt là các công ty ở các nước nhỏ hơn, không được thông báo đầy đủ về những lợi ích của hiệp định. Nếu Liên minh châu Phi thực hiện các chiến dịch tuyên truyền trực tiếp đến các công ty, thì nó có thể thúc đẩy thương mại nội khối châu Phi. Thỏa thuận thương mại không có được sự ủng hộ đầy đủ cần thiết mặc dù thực tế là hầu hết các quốc gia đều là thành viên của FTA. Ý chí chính trị không phải là 100% và không phải quốc gia nào cũng cam kết thực hiện thỏa thuận khu vực thương mại tự do này.
Tăng tốc kỹ thuật số
Có nhiều hy vọng rằng, tất cả 54 quốc gia ký kết sẽ cùng nhau phát triển để tạo thành một thị trường duy nhất. Mặc dù đại dịch Covid đã trì hoãn việc bắt đầu khu thương mại tự do, các nhà kinh tế cho biết đại dịch này cũng có một số lợi ích: Việc đóng cửa để hạn chế sự lây lan của virus đã buộc nhiều công ty phải chuyển sang kỹ thuật số và bắt đầu sử dụng các giải pháp trực tuyến để tiếp cận nhân viên, khách hàng và khách hàng. Mức độ mà các công ty đã được hưởng lợi từ tăng trưởng kinh tế và việc làm mới xuyên biên giới quốc gia sẽ chỉ trở nên rõ ràng sau này.
Các chuyên gia cho biết, thúc đẩy thương mại tự do ở châu Phi cần nhiều hơn Hiệp định AfCFTA. Châu lục này cần xây dựng cơ sở hạ tầng quan trọng như đường bộ, cầu, đường sắt và đường hàng không để làm cho thương mại nội châu Phi dễ dàng hơn. Nhà kinh tế người Tanzania Gabriel Mwang'omda cho biết, chi phí vẫn cao nếu bay từ Tanzania đến Congo, so với từ Tanzania đến Trung Quốc, Dubai hoặc Ấn Độ. Một thương nhân người Kenya sẽ thích mua đường từ Brazil hơn là từ nước láng giềng Uganda.
Điều này cho thấy rằng, cơ sở hạ tầng tồi tệ đang cản trở việc thực hiện suôn sẻ khu vực thương mại tự do. Có những trở ngại khác, chẳng hạn như thời gian chờ đợi lâu tại các cửa khẩu biên giới, tham nhũng và quan liêu quá mức. Nhưng các cuộc đàm phán đang diễn ra để định hình thỏa thuận đang diễn ra sau những cánh cửa đóng kín và các tổ chức phi nhà nước không thể nhìn thấy họ đang phát triển như thế nào. Một thách thức lớn khác là có rất ít dữ liệu về thương mại ở châu Phi.
Hiện có 8 khối kinh tế khu vực được Liên minh châu Phi công nhận, bao gồm Cộng đồng kinh tế Đông Phi (EAC), Cộng đồng kinh tế các quốc gia Tây Phi (ECOWAS) và Thị trường chung Đông và Nam Phi (COMESA). Các khối này sẽ sử dụng thỏa thuận thương mại trên toàn châu Phi vì lợi ích của riêng họ. Điều chắc chắn là một số cộng đồng kinh tế khu vực sẽ thúc đẩy sự phát triển thương mại trong biên giới với các chuỗi giá trị khu vực mới. Nhưng nhà kinh tế Tanzania Mwang'omda không lạc quan như vậy mà tin rằng nhiều vấn đề giữa AfCFTA và các khối kinh tế khu vực hiện tại đặt ra một rào cản lớn đối với thương mại tự do trên toàn châu lục.
Nguồn: Báo Công thương