Xuất khẩu bền vững sản phẩm công nghiệp trong bối cảnh hội nhập

Thuận lợi và khó khăn

Nhiều năm qua, công nghiệp luôn khẳng định là ngành đầu tàu trong nền kinh tế nước ta với kim ngạch tăng trưởng đều đặn và giữ vị trí dẫn đầu trong tất cả các nhóm hàng XK. Trong 9 tháng đầu năm 2015, nhóm hàng công nghiệp chế biến đã chiếm đến 78,8% tổng kim ngạch XK cả nước. Một số ngành như điện thoại và linh kiện, dệt may, giày dép, máy vi tính và linh kiện điện tử, phương tiện vận tải... có sự tăng trưởng đều và khá cao. Những thành quả đó đạt được nhờ có một số thuận lợi:

Thứ nhất, quá trình hội nhập kinh tế quốc tế, tham gia các hiệp định thương mại tự do (FTA) giúp chúng ta mở rộng thị trường. Thực tế, sau gần 30 năm thực hiện đường lối đổi mới, mở cửa và hội nhập kinh tế quốc tế, cùng với việc gia nhập WTO, đến nay Việt Nam đã ký kết các FTA song phương và đa phương với nhiều đối tác quan trọng như Nhật Bản, Hàn Quốc, Liên minh kinh tế Á- Âu. 3 hiệp định song phương và đa phương quan trọng dự kiến ký trong thời gian tới gồm: FTA Việt Nam- EU, Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP), Hiệp định Đối tác chiến lược xuyên Thái Bình Dương (TPP), đang được xúc tiến mạnh mẽ. Cùng với lộ trình cắt giảm thuế quan, Việt Nam có cơ hội đẩy mạnh XK sang hầu hết các thị trường truyền thống và lớn nhất của Việt Nam, cũng là những thị trường nhập khẩu lớn nhất thế giới.

Thứ hai, Việt Nam đã và đang tham gia sâu vào chuỗi cung ứng quốc tế, do đó có cơ hội mở rộng danh mục các mặt hàng có thể sản xuất và XK.

Thứ ba, vốn FDI tiếp tục đổ vào Việt Nam, chủ yếu là vào lĩnh vực công nghiệp, cũng được xem như một yếu tố thúc đẩy tăng trưởng XK sản phẩm công nghiệp. Nhà đầu tư nước ngoài đã đầu tư vào 17 ngành, lĩnh vực, trong đó công nghiệp chế biến, chế tạo luôn thu hút được nhiều sự quan tâm với 10.344 dự án còn hiệu lực, chiếm 53,8% dự án đầu tư nước ngoài tại Việt Nam. Đây chính là tiền đề phát triển ngành công nghiệp Việt Nam và động lực thúc đẩy tăng trưởng XK sản phẩm công nghiệp.

Thứ tư, quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa đang diễn ra mạnh mẽ cũng là yếu tố thuận lợi cho phát triển các ngành công nghiệp nói chung và hoạt động XK sản phẩm công nghiệp nói riêng.

Song song với các yếu tố thuận lợi, XK sản phẩm công nghiệp cũng đang phải đối diện với một số yếu tố gây khó khăn cho XK bền vững. Cụ thể, quá trình toàn cầu hóa, tham gia FTA làm gia tăng cạnh tranh với DN sản xuất nước ngoài. Với phạm vi rộng và mức độ cam kết sâu, hàng rào phi thuế quan sẽ trở nên phổ biến hơn, yêu cầu về chất lượng sản phẩm khắt khe hơn, sản phẩm của Việt Nam sẽ phải cạnh tranh khốc liệt với các sản phẩm sản xuất của các nước có lợi thế cạnh tranh vượt trội cũng như các sản phẩm nhập khẩu giả rẻ tràn vào thị trường Việt Nam do được hưởng lợi từ lộ trình cắt giảm thuế quan.

Công nghiệp hỗ trợ chưa phát triển khiến Việt Nam chỉ là một mắt xích nhỏ trong chuỗi giá trị toàn cầu. Các ngành công nghiệp lớn, giữ vai trò chủ đạo như dệt may, da giày, điện thoại di động, sản phẩm điện tử… có tỷ lệ gia công cao, chưa đem lại giá trị gia tăng lớn cho nền kinh tế. Việc chưa tự chủ về nguyên, phụ liệu phục vụ sản xuất, XK còn gây ra khó khăn khi xét các tiêu chí xuất xứ phải đáp ứng để được hưởng lợi từ các FTA. Ví dụ, quy tắc xuất xứ “hai công đoạn” của Nhật, EU, hoặc quy tắc xuất xứ “từ sợi trở đi” trong TPP đang là trở ngại cho ngành dệt may khi vẫn phải nhập khẩu đến 70%, trong đó trên 50% từ Trung Quốc- nước không tham gia ký kết TPP hay FTA với EU và Nhật Bản. DN đầu tư vào công nghệ cao còn ít. Đội ngũ cán bộ chưa có nhiều kinh nghiệm về quản lý, tiếp cận thị trường, công nhân trình độ cao còn thiếu...

Thúc đẩy xuất khẩu sản phẩm công nghiệp

Để góp phần thúc đẩy XK sản phẩm công nghiệp bền vững nói riêng và nền kinh tế nói chung cần nhiều giải pháp đồng bộ. Bộ Công Thương đã và đang phối hợp với các hiệp hội ngành hàng, Sở Công Thương tăng cường tuyên truyền các FTA đã ký kết, các lợi thế và khả năng tận dụng các ưu đãi để được hưởng lợi từ các FTA; tiếp tục nghiên cứu đàm phán các FTA mới nhằm mở rộng thị trường XK; quy hoạch và có chính sách đẩy mạnh phát triển công nghiệp hỗ trợ; xác định một số ngành công nghiệp chủ lực để tiếp tục tạo điều kiện phát triển; đa dạng hóa mặt hàng, thị trường để tránh phụ thuộc quá nhiều vào một số mặt hàng, thị trường cụ thể…

Nhằm đơn giản hóa thủ tục hành chính, tạo môi trường đầu tư, kinh doanh thông thoáng cho doanh nghiệp, Bộ Công Thương đã ban hành Thông tư số 28/2015/TT-BCT ngày 20/8/2015 quy định việc thực hiện thí điểm tự chứng nhận xuất xứ hàng hóa trong Hiệp định Thương mại hàng hóa ASEAN; phối hợp triển khai cơ chế một cửa quốc gia trong phạm vi 9 Bộ để kết nối trao đổi dữ liệu, giảm bớt giấy tờ trong các thủ tục hành chính; cấp giấy chứng nhận xuất xứ qua internet: triển khai mở rộng cấp Giấy chứng nhận xuất xứ mẫu D (giai đoạn 2) theo Quyết định số 9866/QĐ-BCT ngày 15/9/2015...

Các hiệp hội ngành hàng và doanh nghiệp cần tận dụng tốt các lợi thế, thuận lợi của quá trình hội nhập để tham gia sâu vào phân công lao động quốc tế, chuỗi sản xuất của nhiều loại mặt hàng khác nhau; chủ động nắm bắt, tham gia ý kiến khi được tham vấn trong quá trình đàm phán các FTA để mang lại lợi ích thực chất cho doanh nghiệp; chủ động nắm bắt nhu cầu thị trường, các chính sách quản lý nhập khẩu của các nước để tránh thiệt hại do bị kiện phòng vệ thương mại…